Essay: De kwetsbaar-stoere Kendrick Lamar biedt puberjongens houvast (De Groene)

Vier middelbare scholieren uit Eindhoven praten met hun leraar over hun grote voorbeeld Kendrick Lamar – een mannelijke artiest die open is over zijn gevoelens en die zijn eigen kwetsbaarheid niet probeert te verbergen. Dat biedt de jongens houvast. 

Woensdag, zesde lesuur, net voor de middagpauze op het Eckartcollege in Eindhoven. Mijn les geschiedenis is eerder afgelopen. Tussen het eind van de les en de schoolbel werken de leerlingen aan opdrachten. Het is stil in de klas. Sommige leerlingen doen draadloze oortjes in. Tussen het geblader van schriften en het krassen van een pen komt een beat tevoorschijn. Mijn blik volgt het geluid. Een leerling drumt met zijn vingers op het beige tafelblad. Ogen gesloten. Dan begint de leerling zachtjes een tekst te rappen. Ik herken de melodie van Die Hard. ‘Can I open up? Is it safe or not?’ Plots is de leerling zich bewust van de situatie. ‘Sorry, meneer’, zegt de leerling. Hij lacht verlegen. ‘Dit is een therapiesessie.’

De therapeut in kwestie is de Amerikaanse rapper Kendrick Lamar. Toen ik op de middelbare school zat was hiphop al een populair genre. Mijn klasgenoten keken videoclips van 50 Cent, die twee grote hits had. In Candy Shop bezocht 50 in zijn rode sportwagen een mansion vol schaars geklede, verleidende vrouwen. De video van In Da Club toont 50 Cent met ontbloot bovenlichaam, terwijl hij ondersteboven hangt, zijn borstspieren traint en geopereerd wordt aan zijn schotwonden. Hoe anders zijn de video’s van Kendrick Lamar, die zich richt op dezelfde doelgroep als leeftijdsgenoot Andrew Tate en, net als Tate, puberjongens aanspreekt op hun mannelijkheid en gevoelens van eenzaamheid, maar Lamar doet dit op een totaal andere manier dan Tate.

‘Kendrick?’ De video opent met tikkende klokken. De rapper zit achter een gesloten piano, met zijn rug naar het beeld. Uit zijn lichaamshouding spreekt verdriet, zijn schouders hangen. Dan komt zijn gezicht in beeld. Hij ziet er niet goed uit. Wrijft in zijn ogen. Hij draait zich geagiteerd om naar de spreker, de therapeut, gespeeld door Dame Helen Mirren. Aan haar vertelt Kendrick hoe hij ruzie maakte over een parkeerplaats voor een supermarkt.

De therapeut: ‘Je stuurde me een bericht om twee uur in de ochtend? Je stuurde: ik heb het gevoel dat ik gevallen ben.’ Er valt een stilte. De verfijnde, troostende muziek van Count Me Out zet in. Er volgt een waterval aan confessies, twijfels en onzekerheden. Over jezelf zijn, in de spiegel kijken. Over conflicterende gemoedstoestanden, over angst. Het zwart-wit beeld verandert naar kleur. Kendrick houdt een kartonnen bord vast. Op het bord staat een verdrietige emoji.

De video voor Count Me Out verscheen in december 2022, vrij plotseling, als onderdeel van het vijfde album van Kendrick Lamar: Mr. Morale & The Big Steppers. Recensenten doken er als aasgieren op, analyseerden de teksten en schreven een oordeel. Consensus: goed, niet zó goed. Door naar het volgende. Maar gevestigde recensenten zijn niet de doelgroep die Kendrick Lamar voor ogen heeft. Hij noemt zijn nichtje zijn muze en schreef Mr. Morale voor haar generatie. ‘I got some true stories to tell.’ Het is het begin van Mr. Morale, voordat de muziek die Kendrick omringt in totale chaos uiteenspat. Kendrick doet hier wat geen rapper deed: in United In Grief en N95 gaat de vloer, alles wat zekerheid en houvast geeft, onderuit.

‘What is a man in his feelings with bitter nerve?’

‘What is a house with a better view?’

‘What is a rapper with jewelry? A way that I show my maturity?’

Op zijn album laat Kendrick doorschemeren dat hij iets ingrijpends meegemaakt heeft. ‘I’ve been going through something’, zegt hij, zonder verdere details. Daarna komt Mr. Morale tot de centrale vraag. En wat die vraag precies betekent, dat houdt mijn leerlingen al maanden bezig. Kendrick geeft zelf geen duidelijk antwoord, spreekt zichzelf tegen. De rapper antwoordt met nieuwe vragen. Zijn boodschap laat zich niet eenvoudig ontcijferen. Het is een verkenning van het leven. En Kendrick nodigt zijn luisteraars − de burgers uit de nieuwe wereld − uit om dezelfde thema’s te verkennen.

Twee burgers van die nieuwe wereld − Leon en Yvo − staan aan mijn bureau. De pauze is begonnen. Een derde leerling, Sam, sluit aan. Ze praten door elkaar en maken elkaars zinnen af. Dat weekend bezochten ze in Amsterdam voor het eerst een concert. Een concert van Kendrick Lamar. Yvo’s pupillen zijn groot van enthousiasme. Hij scrolt wild door zijn fotogalerij, wil alles laten zien. ‘Het was een van de beste dagen uit mijn leven’, zegt Sam. ‘Als je eerste concert meteen dat is’, zegt Leon lachend. Dit zijn niet de eerste leerlingen die een concert bezoeken. En niet de eerste leerlingen die enthousiast terugkeren. Maar dit enthousiasme is anders. De weken en maanden erna komt Kendrick Lamar steeds ter sprake. Een half jaar na het concert zijn de leerlingen nog steeds bezig met hun studie naar Kendricks teksten.

Waarom steekt deze rapper boven anderen uit?

Yvo − in september zeventien − draagt een oversized koptelefoon. Hij werd geboren in Nieuw-Zeeland, een schoolvriend van hem kent Jacinda Ardern. Nederlands beheerst hij nog niet helemaal en hij communiceert liever in het Engels. Een paar lokken komen onder zijn beanie uit. Hij draagt een ketting van touw met aan een hangertje een langwerpige groen-met-paarse steen. Yvo stuurt foto’s door van iedere plaat die hij koopt. Hij articuleert heldere zinnen. Yvo lacht weinig en is bloedserieus over de GOAT (Kendrick).

Arthur − achttien − is een beetje klaar met school. ‘No hard feelings, maar na zes jaar is het wel goed geweest.’ Hij heeft een baardje en is breed gebouwd. Weinig maakt Arthur zo enthousiast als muziek. Vanaf jonge leeftijd, vier à vijf jaar, speelt muziek een prominente rol in zijn leven. Hij woonde met zijn grootouders, ouders, tante en zusje in één huis. Op de computer van zijn tante − ‘geen laptop, één HP-blok’ − kwam hij via Michael Jackson, Queen, David Bowie, Prince en Stevie Wonder bij Kendrick Lamar terecht.

Sam, met lila hoodie van Carhartt, middellang haar, een oorbel en beugel − in januari zeventien − heeft als voorbereiding op ons gesprek zijn gedachten in een essay verwerkt. Hij legt, met twinkelende oogjes, twee kantjes op tafel. Hij biedt zijn excuses aan: ‘Ik heb ook bronnen gebruikt, dus niet alle tekst is van mijzelf.’

Leon, met blauwe trui van G-Star en Apple Watch − in oktober zeventien − steekt lachend zijn hand op en wacht rustig op zijn beurt. ‘Als ik nog iets mag toevoegen’, zegt hij steeds, waarna Sam weer wat toevoegt aan de toevoeging van Leon. Leon kent de Engelse teksten van Kendrick uit zijn hoofd. Hij citeert de teksten die voor hem betekenis hebben.

Leon: ‘Kendrick is geen rapper, Kendrick is een schrijver. Een soort Shakespeare, maar dan op een beat.’

Sam: ‘Kendricks teksten zijn poëtisch. Hij is best een sociaal bewuste artiest. Een activist eigenlijk.’

Leon: ‘In de eerste albums schreef Kendrick over het perspectief vanuit zijn leefomgeving, Compton.’

Arthur: ‘Op de albumcover van Mr. Morale wordt hij getoond met familie. Ik neem aan dat hij echt een familieman is. Ja, ik denk dat solidariteit een belangrijke rol speelt. Hij komt op voor de zwakkeren, de communities, de mensen die het slecht hebben. Naastenliefde speelt een rol.’

Sam: ‘Maar als je de nieuwe nummers luistert, schrijft hij over zichzelf, zijn eigen leven. Wat hij nu in het leven ziet. Dat is het verschil tussen de oude en nieuwe Kendrick.’

Arthur: ‘Op Mr. Morale uit Kendrick zijn eigen emoties en gevoelens. Hij is minder een spreekbuis van een bepaalde gemeenschap.’

Yvo: ‘Ik heb een lijstje, hier. Mijn favoriet heet Father Time, waarin Kendrick vertelt over zijn problemen met zijn vader. Hij is het tegenovergestelde van wat zijn vader van hem wil. Het gaat over de problemen met vaderfiguren die ik veel zie bij mijn vrienden in Nieuw-Zeeland.’

Leon: ‘In Father Time rapt Kendrick over hoe hij door zijn vader behandeld wordt. Dóór die opvoeding heeft hij problemen gekregen. Op Father Time vraagt Kendrick zich af of de opvoeding en het perspectief van zijn vader wel de juiste was.’

Yvo: ‘En je hebt ook Mother I Sober. Dat nummer gaat over Kendricks moeder die zich zorgen maakt of Kendrick nuchter is of niet. Of hij een drugsgebruiker is of niet. Dat zijn zeer gevoelige onderwerpen waar mensen weinig over praten. Elk nummer heeft een betekenis, en je kunt eigen betekenis vinden in die betekenissen…’

Arthur: ‘Er is een liedje waarin een donkere dakloze om een dollar vraagt van Kendrick. Kendrick weigert. Hij denkt dat de dakloze de dollar gaat gebruiken om verdovende middelen te halen. Gelijk daarna had Kendrick veel spijt. Hij had spijt omdat hij de dollar niet wilde geven, omdat hij twijfelde en oordeelde.’

Leon: ‘Het is heel mooi hoe hij die metaforen gebruikt.’

Yvo: ‘Je kunt Mr. Morale zien als een therapiesessie, waar Kendrick probeert open te zijn. Ik denk dat het hele album gaat over zijn gevoelens die hij nergens kon tonen. Dus deelt hij het via muziek.’

Leon: ‘Op het album hoor je korte fragmenten. Je hoort Kendricks vrouw zeggen: ‘You really need some therapy.’ En Kendrick antwoordt: ‘Real men need no therapy.’ En zijn vrouw zegt: jawel. Ik neem je mee naar Eckhart Tolle. Op het album heeft Kendrick therapie bij Tolle zodat hij, in het nu, zijn kinderen kan opvoeden, een betere band kan hebben met zijn vrouw.‘

Sam: ‘De dingen die Kendrick meemaakt zijn geen hele gekke dingen. Het komt veel voor, bij meer mensen. Hij zegt dat zijn moeder het moeilijk had. En dan ga je wel luisteren. Hij legt het uit zodat je het een keer góed hoort. Dan denk ik: hé, mijn leven is helemaal omgekeerd. Dat is iets wat je eruit kunt halen.’

Yvo: ‘Voor de mensen waar hij muziek voor maakt is het bijna iets religieus, omdat het hun problemen belicht, het maakt kalm.’

Leon: ‘Vroeger was het leven fysiek zwaarder, dat je harde arbeid moest verrichten. Nu is het mentaal zwaarder. De coronatijd: je kon niet meer naar school, normaal. Maar ook wat op sociale media speelt: jongeren hebben hoge verwachtingen. Ze willen lijken op modellen. Zoals Kendrick zei op Savior: jongeren willen lijken op J. Cole en Future. Drake-types met heel veel geld. Maar eigenlijk veroorzaakt dat mentale moeilijkheden.’

Sam: ‘Ik dacht daar vandaag nog aan. Veel leerlingen vinden het leven snel zwaar. Vandaag zei een klasgenoot over een docent die op school moest blijven: ‘Dan heb je echt een kutleven.’ Ik merk dat jongeren veel willen maar er niet veel voor willen doen. Dat komt door sociale media.‘

Yvo: ‘Ik kom uit Nieuw-Zeeland, daar zijn véél mental-health-problemen bij tieners. Uit statistieken blijkt dat zestig procent sociale angst ervaart. En het wordt overal zichtbaar. Volwassenen vertellen ons dat onze problemen niet echt zijn. Dat ze in ons hoofd zitten. Maar iemand als Kendrick Lamar − van dezelfde leeftijd als sommige van onze ouders − vertelt ons dat de problemen er mogen zijn. Kendrick laat zijn kwetsbare kant zien in zijn muziek. Ik denk dat veel mensen daar iets aan kunnen hebben.’

Leon: ‘Op het laatste liedje, Mirror, merk je dat het beter met Kendrick gaat. Kendrick heeft zijn problemen aan de kant geschoven. Hij zegt: The pressure’s taking over me, it’s beginning to loom. En de beat is hemels.’

In een wereld waar iedereen bereikbaar is, is Kendrick onbereikbaar. Mr. Morale mag dan helemaal over Kendricks binnenwereld gaan, wie Kendrick precies is, dat lijkt niemand te weten. In de zomer van 2021, op 20 augustus, schrijft hij aan zijn luisteraars. Het gaat om 157 woorden op Kendricks website. Het is alles wat Kendrick in jaren zegt. ‘I go months without a phone’, schrijft hij. ‘Love, loss and grief have disturbed my comfort zone.’ Hij legt het niet uit. ‘But the glimmers of God speak through my music and family.’ Hij zegt dat hij voor iedereen heeft gebeden.

Na corona sloot Kendrick Lamar Glastonbury af. Op het podium droeg hij een diamanten doornkrans, een directe verwijzing naar ‘the greatest prophet to ever walk the Earth’ Het optreden duurde twee uur. Je ziet de rapper niet één keer lachen. Niet bang zijn. Of arrogant. Kendrick staat er. Speelt zijn werk. Kapt zijn grootste hit, Humble, plots af, waardoor iedereen naar het podium kijkt. Applaus. Alsof, na de penalty’s, een wereldkampioenschap voetbal wordt gewonnen. Hij zegt dat iedereen dingen voelt. ‘And that’s the real reason I wrote Mr. Morale, because everybody’s going through something. It’s the reason, the true reason, the true meaning of imperfection. And that’s beautiful. No matter what you’re going through, imperfection is beautiful.’

‘While the world around me evolves, I reflect on what matters the most’, schrijft Kendrick op zijn website. In een tijd waarin jongeren steeds minder lezen, schrijft Kendrick een album dat de kracht van een goede roman heeft. De rapper laat zijn luisteraars in aanraking komen met schurende ideeën, die plots van perspectief kunnen veranderen. Hij gebruikt zichzelf als voorbeeld, als casestudy. Om te tonen hoe imperfect het leven is. Kendrick is open over zijn christelijke geloof en plaatst het tegenover de perfecte plaatjes die het internet doorgaans laat zien. Kendrick geeft zijn gevoelens de ruimte. En richt zich direct tot de nieuwe wereld, met de nieuwe jongens en meisjes. Het is, kortom, een unieke plaat in de geschiedenis van hiphop. Met Mr. Morale maakt Kendrick kwetsbaarheid stoer.

Sam: ‘Stoer? Nee, niet per se. Het is niet iemand die uitgelaten bezig is met hoe hij overkomt. Hij draagt geen kettingen, hij draagt geen juwelen − wat de meeste rappers doen − dus ik vind hem niet stoer.’

Arthur: ‘Ja, stoer? Het is een kerel met ballen, laat ik het zo zeggen. Hij rapt over controversiële onderwerpen. Ik vind het mooi dat hij zich niets aantrekt van de potentiële haat. Kendrick is Kendrick gebleven. En stoer. Kendrick heeft mijn respect.’

Leon: ‘Ik denk dat hij altijd al een beetje anders was. Zoals de titel Good Kid M.A.A.D. City, goede jongen, slechte stad. Hij is een ander soort stoer dan ‘ik heb geld, ik heb vrouwen’. Maar juist doordat hij zijn eigen mannetje staat, zijn eigen persoon is, is hij stoer.‘

Sam: ‘Je hebt rappers die telkens over dezelfde dingen rappen: geld, vrouwen, auto’s. Daar word ik altijd heel moe van. Als Kendrick geen rapper genoemd wil worden, snap ik dat.’

Leon: ‘Kendrick is een soort extra ouder. Wanneer ouders wijsheden aan je vertellen, kun je het niet altijd plaatsen. Je hebt het niet zelf meegemaakt. En toch haal je daar een kern van waarheid uit. Kendrick laat me denken: zou ik dit in dezelfde situatie ook doen? Zou ik, bijvoorbeeld, naar mijn vriendin schreeuwen, zoals in We Cry Together. Zou ik het zo uit de hand laten lopen? Je kunt er iets aan hebben, later.’

Dit verhaal verscheen 19 april 2023 bij het Groene Lab, de kweekvijver voor jong talent van de Groene Amsterdammer.