Interview: North Sea Jazz-resident Meshell Ndegeocello is eindelijk vrij (OOR)

Amper een jaar na The Omnichord Real Book komt Meshell Ndegeocello al met een opvolger: No More Water ziet op 2 augustus 2024 het levenslicht, exact de honderdste geboortedag van de Afro-Amerikaanse schrijver James Baldwin. De nieuwe plaat is niet alleen een eerbetoon, maar ook een viering van haar eigen hervonden vrijheid als zangeres, rapper, bassist en songwriter. Deze zomer is Ndegeocello artist in residence op North Sea Jazz, waar ze drie verschillende voorstellingen zal geven. Maar eerst opent ze haar hart voor OOR.

‘Maverick Records vertelde me dat ze mijn derde album niet konden verkopen. Ze haatten het. Ze zouden Bitter niet eens gaan promoten. Het was verschrikkelijk. Na het mislukken van mijn tweede album en het mislukken van een relatie, kreeg ik van mijn platenlabel te horen dat ik ‘zwarte muziek’ moest maken en dat Maverick dacht dat mijn muziek ‘niet zwart genoeg’ was. En toch is het mijn best verkochte plaat. Nog steeds, vandaag.’

Even laat Meshell Ndegeocello een veelbetekenende stilte vallen. Dan begint ze hartelijk te lachen.

Ze speelde met The Rolling Stones en rapte in 1994 op Bedtime Stories van Madonna. Het was Madonna’s Maverick Records dat haar eerste vijf platen uitbracht. Op die albums speelden Wendy & Lisa van Prince & The Revolution mee. Toch leek Meshell Ndegeocello een wat vergeten naam te worden.

Maar met het tweede unieke album in amper een jaar tijd werkt Ndegeocello nu met hernieuwde gedrevenheid aan een comeback. Een nieuwe generatie kijkt mee en maakt zelfs video-essays over haar. What Happened To Meshell Ndegeocello? Complicated Childhood, Crack Addiction & Her Sexuality werd al meer dan honderdduizend keer bekeken.

Ooit stond Meshell Ndegeocello in de jaarlijst van OOR. Haar debuut, Plantation Lullabies, is een invloedrijke plaat, gemaakt voor het verschijnen van verwante albums als D’Angelo’s Brown Sugar (1995), Erykah Badu’s Baduizm (1997) en The Miseducation of Lauryn Hill (1998).

Ndegeocello wordt daarom gezien als de artiest die de neo-soul hielp vormgeven. Maar haar muziek is ook helemaal van nu. Haar werk klinkt als Gen Z: fluïde, vocaal en politiek geëngageerd.

‘MESHELL BESTEEDT niet te veel aandacht aan het zijn van mannelijk of vrouwelijk’, zegt Wendy Melvoin (de Wendy van Wendy & Lisa) in een interview over haar. ‘Soms is ze een jongen en soms is ze een meisje.’ En zo klinkt Meshells tweede album, Peace Beyond Passion (1996), ook. Meshell begint te lachen, als de plaat ter sprake komt. ‘O, ik ging door een enorme existentiële crisis. Whoah! Ik worstelde met religie en het loslaten van alle christelijke dogma. Vind je die plaat nog steeds leuk?’

Uiteraard. Een moedige plaat ook. Een liedje als Leviticus: Faggot werd in 1996 vast anders ontvangen dan het nu zou worden.

Meshell lacht nu nog harder. ‘O, absolúút. De zwarte televisie weigerde de video te vertonen. Tijdens het schrijven van dit liedje kon ik gewoon niet begrijpen dat mijn ouders me zo verschrikkelijk behandelden nadat ik als kind uit de kast was gekomen. Ik denk dat ze zich voor me schaamden, omdat ik anders bleek te zijn dan ze gehoopt hadden. Of omdat ze bang waren dat ik zou branden in de hel.’

‘Voor mij gaat Leviticus: Faggot over de dingen die we elkaar aandoen, vanuit schaamte. Ik wilde dat verhaal vertellen zodat iemand het kon horen. Veel fans vertelden me dat mijn plaat hielp hun gecompliceerde relatie met de kerk te accepteren.’

TOCH DEED Peace Beyond Passion het niet zo goed. ‘De platenmaatschappij was er niet blij mee. Ze hielden ons tegen, ontsloegen producer David Gamson. We gingen naar een studio in een vallei. Ik kwam net uit een relatie, voelde een grote mist, een depressie. Ik denk dat Bitter een soort break-up-record is. Bitter ging over je gevoelens loslaten. En uit de pijn kwam deze plaat tevoorschijn.’

Ook Bitter verkocht minder goed dan gehoopt, mede doordat Maverick de plaat weigerde te promoten. Voor Pitchfork omschrijft Ivy Nelson de muziek op deze vergeten klassieker ‘alsof het urenlang wakker in bed heeft gelegen’. Ieder nummer wordt gespeeld in hetzelfde lome tempo, in dezelfde sfeer, ergens tussen verbittering en acceptatie in.

Meshell: ‘Het album Bitter heeft mij gemaakt tot wat ik nu ben. Ik probeerde de gevoelens over me heen te laten stromen. Zonder bitterheid bestaat het leven alleen uit snoepjes. En het leven bestaat niet alleen uit snoepjes. Dat voelde ik: de plaat deed pijn.’

Het is inmiddels laat op de avond, bijna middernacht. Meshell Ndegeocello sluit haar ogen als ze praat. Legt haar hand op haar hart bij een compliment. Aan de muur van haar New Yorkse appartement hangt een portretfoto van Marvin Gaye met neergeslagen ogen. Tegen de muur staat een piano. Op de top rusten boeken, op de toetsen rusten boeken.

Ze vraagt naar Nederland. Pakt een pen en maakt wat noties voor North Sea Jazz, waar ze dit jaar artist in residence is en drie verschillende optredens geeft. In de populaire online serie What’s In My Bag? prijst Meshell Ndegeocello in oktober de muziek van PJ Harvey, Outkast, Mark Hollis, Flying Lotus, Archie Shepp, Jeff Buckley, Arthur Russell en The Smile. Ergens klinkt ze tegenwoordig als een mix van al deze artiesten. En ook als geen van allen.

De naam Ndegeocello komt uit het Swahili. Het betekent ‘vrij als een vogel’.

‘MUZIEK’, ZEGT Meshell, ‘gaat voor mij niet over entertainment of over roem. Muziek gaat over mensen samenbrengen en, misschien, iets veranderen vanuit liefde. Met liefde bedoel ik niet een soort hippie-dippy liefde, maar een diepe, aandachtige liefde. Een liefde die ervoor zorgt dat je de geschiedenis in twijfel trekt, jezelf in twijfel trekt.’

Dertig jaar na haar debuut – en vijfentwintig jaar na Bitter – krijgt Ndegeocello herwaardering door vernieuwende muzikanten van een jonge generatie, zoals Kara Jackson, Arooj Aftab en Pink Siifu. De Volkskrant noemde het vorig jaar verschenen The Omnichord Real Book zelfs haar beste album. In februari won ze er een Grammy mee in de categorie alternative jazz.

Meshell: ‘Het is duidelijk dat mijn muziek niet gemakkelijk te definiëren is. Met mijn debuut was ik alternatieve hiphop. Het maakt niet uit hóé ik omschreven word. Ik hoop alleen maar dat mensen uitgenodigd worden om naar de muziek te luisteren. Ik wil me bij elke nieuwe plaat voelen als een debutant, eerlijk gezegd. Gloednieuw.’

Op The Omnichord Real Book neemt ze zelf de rol van host aan en brengt getalenteerde muzikanten bij elkaar. Samen maakt de band muziek die aan Sun Ra en Alice Coltrane doet denken. Meshell: ‘Je luistert naar mensen die samen spelen. En dat is zeldzaam. Dat is wat ik leuk vond aan Omnichord. We zitten allemaal samen in een kamer. En spelen.’

AMPER EEN JAAR na The Omnichord Real Book ligt de opvolger klaar, opnieuw voor Blue Note Records. Het even militante als verzoenende No More Waterverschijnt op 2 augustus 2024. Die datum is niet willekeurig gekozen: het is de honderdste geboortedag van James Baldwin, een schrijver die Meshell Ndegeocello haar ‘patroonheilige’ is gaan noemen. No More Water is een eerbetoon aan de auteur.

James Baldwin is als schrijver verbonden met de muziekgeschiedenis. Muzikanten als Nina Simone en Miles Davis bezochten Baldwin geregeld in zijn landhuis in Zuid-Frankrijk. ‘Ik vond dat we net broers waren’, stelt Miles Davis in zijn rauwe, door Quincy Troupe opgetekende autobiografie.

‘Ja’, zegt Meshell, ‘ze spraken af. Soms wens ik dat ik een beetje eerder was geboren. Ik ben benieuwd waar Baldwin en Nina Simone over spraken. Blijkbaar was Baldwin een geweldige kok. Hij organiseerde etentjes. Maar mijn plaat is geen wake. We willen het levende lichaam van James Baldwin eren en niet een overleden persoon aanbidden. Ik hoop dat Baldwins geest op No More Water spreekt.’

HET CONCEPT voor No More Water ontstond in 2015. Jazzpianist Jason Moran nodigde Meshell uit om een voorstelling rondom James Baldwin te ontwerpen. Deze vond plaats in Harlem, de geboortewijk van Baldwin, waar hij ieder jaar geëerd wordt.

Meshell: ‘Ik koos voor een voorstelling rondom The Fire Next Time, een boek dat me veranderde, meer specifiek door de brief die Baldwin aan zijn neefje schreef om hem te waarschuwen wat het betekent om een zwart persoon in Amerika te zijn. Ik denk dat mensen nog steeds niet begrijpen hoe het echt is om Afro-Amerikaans te zijn.’

Ze vertelt: ‘Het werken aan deze voorstelling hielp me om het verleden van mijn ouders te begrijpen. Baldwin stelde me in staat de kijk op mijn ouders te verzachten. Hij heeft me geholpen om mijn woede kwijt te raken. Mijn ouders voedden niet alleen hun kinderen op, ze hadden ook te maken met maatschappelijke onverdraagzaamheid, met racisme en witte dominantie. Ik kan me in mijn stoutste dromen niet voorstellen hoe het was om te leven in een land waarin je waardeloos bent.’

HAAR OUDERS zijn geboren in de jaren veertig. ‘Amerikaanse burgerrechten zijn precies zo oud als ik ben. Laat ik heel duidelijk zijn: ik hou van mijn land. Ik ben Amerikaan, mijn voorouders hebben dit land gebouwd. Maar ik lieg niet tegen mezelf dat mijn voorouders vrijheidslievende strijders waren. Al die onzin over de Founding Fathers! Ik weet zeker dat jullie naar ons land kijken en de twee presidentskandidaten zien die we hebben. We zijn een soort grap geworden.’

Ze vervolgt: ‘Baldwin vertelt je een historische waarheid waar je rekening mee moet houden. Hij vertelt je dingen die ongemakkelijk zijn. Hij kent zijn plaats in de geschiedenis. Begreep de moorden op Malcolm X en Martin Luther King. Zonder naar dat verleden te kijken en jezelf ermee te verzoenen, zul je er aan onderdoor gaan. Een desillusie.’

‘Ik heb mijn verleden óók onder ogen moeten zien en mij moeten verzoenen met mijn fouten, dingen die ik heb gedaan die niet goed waren voor het welzijn van mijn naasten. Na die reflectie voel je dat je wat lichter kan lopen.’

En daarin ligt volgens Meshell de schoonheid van muziek. ‘De indruk van muziek is onuitwisbaar, maar je kunt het niet uitleggen. Mijn muziek gaat over hoop geven. Zodat mensen aangespoord worden om in hun persoonlijke leven te streven naar meer waarheid. Het gaat er niet om van wie je houdt, het gaat om hoe je lief hebt.’

‘Ik wil mensen helpen om de maskers die ze dragen af te zetten. Als je een masker draagt ben je nooit echt jezelf. Ik heb mijn masker afgezet. En ik ben blij dat ik op bijna 56-jarige leeftijd mijn ware zelf aan het worden ben.’

Zo is Meshell Ndegeocello een ware Ndegeocello aan het worden. Na dertig jaar eindelijk vrij, als een vogel.

NO MORE WATER verschijnt op 2 augustus

MESHELL NDEGEOCELLO: 12 jul North Sea Jazz, Rotterdam | 9 nov Rockit Festival, Groningen | 10 nov Le Guess Who?, Utrecht | 11 nov De Roma, Antwerpen (B)

Dit artikel verscheen eerder in OOR (nummer 7 van 2024)