Jongeren aanspreken? Maak in het onderwijs gebruik van meer, en vooral bétere muziek

Muziek is een uitstekend middel om de geschiedenis tot leven te roepen en jongeren meer te betrekken bij de les. Toch wordt er in het huidige lesmateriaal amper gebruik van gemaakt. Een gemiste kans.

Drie dagen na de verkiezing van Donald Trump in 2016 kwam hiphopgroep A Tribe Called Quest terug. We don’t believe you, rapte Q-Tip, furieus, over een beat met loeiende sirenes, cause we the people. De vlijmscherpe teksten lezen als een tijdsdocument. Het zijn niet alleen de woorden. Ook de woede en vervreemding van een ‘eigen-volk-eerst-gevoel’ zijn via muziek gedocumenteerd. ‘Music is history’, stelt Questlove, drummer van The Roots in The Washington Post. Hij schreef dan ook een boek genaamd Hiphop is History.

Dat hoef je de jongeren in onze klassen niet te vertellen: hiphopfestivals als Woo Hah! en Rolling Loud behoorden tot de populairste onder tieners. Toch ontbreken rapteksten in het onderwijs. Veel verder dan het gedateerd klinkende Over de muur van Klein Orkest en Welterusten, mijnheer de president van Boudewijn de Groot reikt het schoolboek niet. Het lijkt alsof er enkel ruimte was voor de muziek waar de schrijvers van de geschiedenislesboeken zelf naar luisterden. En dat is een gemiste kans.

Onderzoek toont aan dat muziek veel met tieners doet. The New York Times berekende de leeftijd waarin mensen het meest ontvankelijk zijn voor nieuwe muziek: 14 jaar voor jongens en 13 jaar voor meisjes – precies in het midden van de middelbare schooltijd dus. Het percentage jongeren dat tot een religieuze groep behoort mag al jaren minder worden, maar veel jongeren hechten geloof aan hun favoriete muzikanten. Iedere schooldag een ander shirtje van Olivia Rodrigo, Harry Styles-stickers op de schoollaptop. Wie op zoek was naar toegang tot de belevingswereld van tieners kan stoppen; muziek ís de belevingswereld van tieners.

Een ongekend muziekarchief

En muziek is met een stille revolutie bezig. Onze ouders hadden budget voor één elpee per maand, en wij kochten cd’s en downloadden liedjes voor 99 cent. Maar het afgelopen decennium openbaarden Spotify en YouTube een ongekend muziekarchief waar onderwijzers dankbaar gebruik van kunnen maken.

Binnen een muisklik haal je The Great Depression van Woody Guthrie de klas binnen, laat Nina Simone het geluid van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging horen en luisteren jongeren naar de traditionele folksongs die tot slaafgemaakten van generatie tot generatie zongen. Via muziek reis je naar Fela Kuti’s Nigeria. Of naar de Braziliaanse dictatuur met Gal Costa en het Rusland van Pussy Riot. Spotify maakt de muziekgeschiedenis van India – met 1,4 miljard mensen goed voor 18 procent van de wereldbevolking – toegankelijk.

Wie zegt dat Engels de wereldtaal is, zit ernaast. De echte wereldtaal is muziek. Wie goed zoekt, vindt via liedteksten vensters op de wereld. Via een liedtekst is het mogelijk voor leerlingen om in te leven in een ander verhaal of perspectief. Wij denken dat bij ieder onderwijsdoel een geschikte songtekst te vinden is, bijvoorbeeld binnen de singer-songwriters, hiphop, protestliederen en popmuziek. Wie twijfelt aan de kwaliteit van liedteksten vergeet dat de literatuurafdeling van Harvard een collegereeks heeft over de literaire verwijzingen in het werk van Taylor Swift, dat Bob Dylan de Nobelprijs voor literatuur won en Kendrick Lamar de Pulitzer-prize 2018 voor het virtuoos geschreven DAMN.

Hoe krachtig is het om jongeren via Sinaed O’Connor te leren over de geschiedenis van Ierland? Om via Beyoncé met ze in gesprek te gaan over feminisme. Om met Lauryn Hill te leren over hoe het is om jong en gelovig te zijn. Te horen hoe het is om op te groeien in een kansarme omgeving met Tracey Chapman of Nas. Om via Gil Scott-Heron te leren over de Amerikaanse politiek, en via Macklemore over Gaza. De leerlingen krijgen de actualiteit mee en de liedteksten geven een stem aan gevoelens.

Eigenhandig cool maken

Wij denken dat Van de regen tot de zon van rapper Typhoon, dat hij ten gehore bracht in de Ridderzaal ten ere van tweehonderd jaar Koninkrijk der Nederlanden, woorden geeft aan onze geschiedenis. Dat de teksten van Fresku en Arjan Lubach in het nummer Canon relevant zijn voor het onderwijs. Dat Froukje’s Groter dan ik een uitstekend startpunt is om met jongeren te praten over klimaatverandering. En dat Europapa, waarmee Joost Klein eigenhandig de gedachte van Europese eenwording cool maakte, aanstekelijk kan werken in de klas.

Onze leerlingen raken niet uitgepraat over Chappell Roan, MF Doom en Mitski. En onze leerlingen zijn fan van Bowie, Kate Bush, Nick Cave: oudere artiesten die ze (her)ontdekken via TikTok en Netflix. Maar in het Nederlandse onderwijs zijn Boudewijn de Groot en Klein Orkest nog steeds de standaard. Zelfs nu Boudewijn de Groot als spreekbuis van Nederland een halve eeuw geleden is.

Muziek kan een doel op zich zijn, maar muziek kan ook een middel zijn om jongeren meer emotioneel te betrekken bij de les. Om het onderwijs inclusiever te maken en leerlingen in te laten leven in personages, verhalen en continenten. Wij zijn in ieder geval benieuwd welke nummers onze leerlingen gaan draaien als we de volgende president van de Verenigde Staten welterusten wensen.

Dit artikel schreven Joost van Oort (JORTGeschiedenis) en ik voor de Volkskrant van 7 november 2024.