Michael Rother: “een nulpunt is magisch”
“This is torture for my ears” verzucht krautrockpioneer Michael Rother (1950) – bekend als oprichter van Neu!, Harmonia en Kraftwerk – in de lobby van het luxueuze Mercure Hotel in Tilburg. Door de krakkemikkige boxen klinkt een goedkoop popdeuntje, dat goed door zou kunnen als wachtmuziek bij de helpdesk van een willekeurig telecombedrijf. “Overal waar je komt moet je ongevraagd muziek aanhoren. Eén derde van je brein focust daar automatisch op en dat kost energie. Touren is voor mij altijd een kwestie van energie. Ik houd daarom van plaatsen waar het écht stil is.” Vanuit zo’n stilte ontwierp Rother samen met Klaus Dinger een fundamenteel nieuw geluid. Neu! werd het muzikale project genoemd, één van de vaandeldragers van het wijdverbreide krautrock-genre. Rother groeide op in Duitsland, tijdens de Koude Oorlog. Zit tussen die geschiedenis en de muziek van Neu! een link? We legden het voor aan Rother.
Rother grijpt terug op de kennis die hij opdeed tijdens zijn studie sociologie. “Alles wat mensen zeggen over het verleden is gekleurd. Je kunt je geheugen nooit 100% vertrouwen omdat je brein continu updates krijgt. Al je herinneringen lijken echt, maar zijn in feite gemodificeerd. Ik herinner me nog hoe we Neu! hebben opgenomen. Ik herinner me ook nog hoe we thuis kwamen en mijn vriendin, moeder en broertje ons eerste Neu! album lieten horen. Ik was blij, iedereen was onder de indruk.” Als muzikant bereikte Rother nooit het grote publiek, maar dat was ook nooit het doel. Met hun grensverleggende aanpak inspireerden Dinger en Rother grote artiesten als David Bowie, Brian Eno en Thom Yorke en oefenden ze invloed uit op de latere elektronische muziekscene.
Toch kwam die pioniersstatus Rother niet aanwaaien. “Pfoeh, het was such a disaster om in Harmonia te spelen. Destijds vond ik Harmonia net zo goed als Neu!, maar niemand draaide er zijn hoofd voor om. Dat wat heel frustrerend.” Tegenwoordig krijgt Rother inmiddels wel credits voor wat hij deed. Meer dan ooit zelfs, merkt de vitale zestiger, die zijn leven als muzikant inmiddels grotendeels zelf organiseert. “Ik heb geen manager of accountant en breng muziek uit op mijn eigen platenlabel. Dat is heel anders dan in de jaren ’70 en ’80. Met de opkomst van het internet kwam ik plotseling in contact met mensen uit Japan, China en Zuid-Amerika. Tegenwoordig ben ik iedere dag een aantal uur kwijt met het lezen en beantwoorden van mijn email. In Europa organiseer ik mijn eigen tournee. Er is beperkte tijd om mijn gitaar te pakken en nieuwe songs te componeren. I have accepted that, It’s part of what I am.”
Rother groeide op tijdens de Koude Oorlog en maakte die periode bewust mee. De jaren zestig en zeventig en de gebeurtenissen die daar onlosmakelijk mee verbonden waren hebben zeker aan de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid bijgedragen. “Het is onmogelijk om je als jonge mensen los te maken van de tijd waarin je opgroeide. Al die politieke bewegingen, oorlogen en opstanden hebben ons als mens gevormd, maar allemaal op een andere manier. Toen ik jonger was, was ik bescheiden, beleefd en goed gemanierd. Mijn vader stierf toen ik vijftien was, maar ik hoefde niet te vechten voor mijn positie in de maatschappij. Ik kwam uit een goed en liefdevol gezin. Ik was erg onder de indruk van de studentenopstanden, maar deed er niet aan mee. Dat was niet mijn manier. Wel had ik andere ideeën over de maatschappij dan mijn leraren. Dat werd versterkt toen ik opgroeide; op mijn zeventiende ging ik filosofen lezen en realiseerde ik me hoeveel niet right was. Ik ging in gesprek met mijn leraren en kwam erachter dat ze hele vreemde meningen hadden. Een leraar die mij altijd erg mocht, raakte ook geïrriteerd over mijn afwijkende ideeën. Op mijn negentiende was ik klaar met school, ik had niet nog een jaar in het systeem kunnen functioneren.”
De conclusie om different te zijn was snel getrokken. “Verandering hing in de jaren ’60 en het begin van de jaren ’70 in de lucht. We waren met een kleine minderheid, maar het milieu was er. Het is te simpel om daarmee onze muziek te verklaren, maar het heeft ons wel gevormd. Omdat ik geïnteresseerd was in sociologie, en dit later ook ben gaan studeren, heb ik dienstplicht geweigerd en als compensatie gewerkt in een psychiatrische instelling. Daar deed ik nieuwe inzichten op, hoe het leven ook kon zijn. Ik wil er niet over in detail gaan, maar that was really hard to swallow for a young person. Ik was veel jonger dan negentienjarige mensen nu zijn.”
Hoe heeft Rother het als jonge tiener beleefd om Duitser te zijn in de tijd van de Duitse deling? “We hadden ontzettend conservatieve leraren, maar deze mensen wilden wel graag duidelijk maken wat er met Duitsland gebeurd is. Er liepen bij ons op school gelukkig geen voormalig nazi’s rond, maar these people were still around in de jaren ’60. Lang niet alle nazi’s waren overleden of verdwenen… Het is een schandaal, maar het kwam in mijn jeugd voor dat sommige oude rechters nazi’s waren. Natuurlijk waren er heel veel mensen geen nazi en juist beangstigd door die ideeën. Veel mensen hadden destijds ook geen keus, en stonden als het ware onder schot. Na de Tweede Wereldoorlog kon je niet alle structuren wegfilteren en plotseling zuiver democratisch worden.”
De muziek die Rother vanaf ’71 ging produceren staat tegenwoordig te boek als Krautrock, een term die onlosmakelijk verbonden is met Duitsland. Het wordt anno 2016 te pas en onpas gebruikt, maar is Rother wel content met het label? “Krautrock was oorspronkelijk geen vriendelijke term en ook geen label waar ik trots op was. In Engeland werd lange tijd de link gelegd tussen ‘kraut’ en de Duitse soldaten uit de Eerste Wereldoorlog. Er werd gesproken over ’the krauts are coming’. De afgelopen twintig jaar wordt er meer met respect over gesproken. Wereldwijd wordt de term nu gebruikt om een muziekstijl te typeren, één die in de late jaren ’60 in Duitsland is ontstaan.”
Het is niet het enige label waar Rother moeite mee heeft. ‘Ik voel me niet fijn bij hokjes. Ik wil ook niet gitarist of multi-instrumentalist genoemd worden, ik gebruik gewoon alles wat sense maakt. In de jaren ’60 wilden we vooral different zijn; individueel en uniek. Daarom hebben we onze band ook Neu! genoemd. Het was een ambitieuze benadering. We vonden geen nieuwe instrumenten uit, maar bleven trouw aan de gitaar en traditionele drums. Alles wat we ons leven hebben geleerd moesten we leren loslaten. Klaus en ik spraken er weinig over. Dat hoefde ook niet, we hadden beide de drang om iets nieuws te maken. Iets dat niet op andere artiesten leek.” Daar ligt volgens Rother ook de verklaring dat Neu! ruim veertig jaar na dato nog altijd verfrissend klinkt. “Weet je, als je écht probeert anders te zijn, dan ben je een ster van jezelf en blijft je muziek ook langer houdbaar. We waren gewoon twee jongens in de garage, die een beetje crappy opnames maakten met inmiddels achterhaalde apparatuur.”
De dreiging van de Koude Oorlog hing als een deken boven het leven van Rother. ‘Wij, de Duitsers, waren tijdens de Koude Oorlog slechts kleine pionnen op een schaakbord. Ik had veel bad dreams omdat een Derde Wereldoorlog nooit onrealistisch voelde. We hadden het gevoel dat de Russen ieder moment op de stoep konden staan. Het hing in de lucht. Ik was aan het afspreken met een vriendje toen de Cubacrisis in ’62 uitbrak. Ik weet nog dat ik heel snel naar mijn ouders wilde voordat de oorlog uitbrak… De angst voor een oorlog bleef tot halverwege de jaren ’80. Niemand was zo blij met Gorbatsjov’s Perestrojka en Glasnost als ik. Het hele verhaal vormt je persoonlijkheid. Het hangt samen met je visie op de wereld. Dit alles gaat om: wie ben ik? Wat onderscheidt mij van andere mensen. Neu! was een voorbeeld van hoe Klaus en ik op zoek waren naar onze identiteit. We waren ontzettend voorzichtig, alsof je leert lezen. Ik kan nu terugkijken, en zie het magische van het nulpunt.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 7 augustus 2016.